Park Narodowy Gombe to objęty ochroną pas lądu usytuowany przy zachodniej granicy Tanzanii. Na park, rozciągający się wzdłuż brzegów jeziora Tanganika, składają się tereny trawiaste, lasy liściaste oraz lasy wiecznie zielone. Lasy Gombe zamieszkuje najdłużej badana populacja szympansów na Ziemi.
Obejrzyj to miejsce

Szympansy zamieszkują lasy środkowej i zachodniej Afryki, w tym także Tanzanii. Trzymają się blisko drzew, gdyż żywią się głównie owocami, choć w swojej diecie mają również liście, owady i małe ssaki (w tym małpy). W lesie zamieszkiwanym przez te naczelne łatwo usłyszeć „rozmowy”, które ze sobą prowadzą – donośne pochrząkiwania i okrzyki. Takie miarowe pohukiwanie służy szympansom do rozpoznawania się i porozumiewania.
Obejrzyj to miejsce

W 1957 roku dwudziestotrzyletnia wówczas Jane Goodall przeniosła się ze swojej rodzinnej Anglii do wschodniej Afryki, by oddać się obserwacji afrykańskich zwierząt, które fascynowały ją od dzieciństwa. Pracowała dla słynnego paleontologa Louisa Leakeya, który uważał, że badanie naczelnych może pomóc odpowiedzieć na pytania o wczesnych przodków gatunku ludzkiego. Wiedziona żądzą przygód, Jane dotarła do lasów Gombe w lipcu 1960 roku. To właśnie prowadzone tu przez nią badania na zawsze odmieniły oblicze współczesnej nauki o naczelnych (prymatologii).
Obejrzyj to miejsce

Po przeniesieniu się do Gombe Jane mieszkała w namiocie ze swoją matką, obserwowała zwierzęta przez używaną lornetkę i zapisywała swoje wnioski ołówkiem na papierze. Badała codzienne wędrówki szympansów i opisywała ich zwyczaje oraz struktury społeczne. Wkrótce zdała sobie sprawę, że jej obserwacje w znacznej części nie pokrywają się z ówczesnymi powszechnymi poglądami o szympansach.

Z początku szympansy w towarzystwie Jane były nieśmiałe, co utrudniało obserwację. Z czasem przyzwyczaiły się do niej, dzięki czemu mogła przyglądać im się z bliska, a nawet wchodzić z nimi w interakcje. Patrzyła, jak szympansy się śmieją, bawią, myją, szukają jedzenia i polują. Była także świadkiem ich przemocy, a nawet wojny. Żyjąc z nimi w dziczy, Jane powoli odkrywała sekrety tajemnego życia szympansów.

W pierwszym roku pracy Jane zaobserwowała, jak jeden z szympansów, David Greybeard, wyciąga termity z małych otworów za pomocą źdźbeł trawy. Używał trawy jako narzędzia, choć naukowcy uważali wcześniej, że zdolni do tego są wyłącznie ludzie. Obserwacje Jane zrewolucjonizowały nasze poglądy na relacje między ludźmi i światem zwierząt. Obecnie wiemy, że szympansy są najbliższymi „krewnymi” ludzi, dzieląc z nami 98% DNA.

Jane nie podchodziła do obiektów swoich badań w typowy dla naukowców sposób – nadawała im imiona zamiast przydzielać numery. W ramach jej systemu nazewnictwa młode otrzymywały imię na literę taką samą jak ta, od której rozpoczynało się imię ich matki. To drzewo genealogiczne pokazuje członków Rodziny G, która stanowi część większej społeczności szympansów o nazwie Kasakela. Szympansy o imionach Google, Glitter oraz Gossamer można teraz zobaczyć w Street View.

W 1977 roku utworzono Instytut Jane Goodall, który miał na celu kontynuowanie badań w Gombe i rozwijanie pracy naukowej Jane oraz jej wizji humanitarnej. Obecnie misja instytutu wykracza poza rejon Gombe – organizacja przyjęła za cel ochronę 85% szympansów i zamieszkiwanych przez nie środowisk w całej Afryce. Instytut prowadzi także program Roots & Shoots, w ramach którego stara się zachęcić młodych ludzi z całego świata do brania udziału w projektach ochrony przyrody.

Naukowcy w Gombe Stream Research Center współpracują z laboratoriami na całym świecie, w tym z Uniwersytetem Duke'a, aby wspierać badania akademickie. Dzięki danym zbieranym przez dekady w parku Gombe naukowcy są w stanie przewidywać potencjalny wpływ zmian w środowisku naturalnym i strukturze społecznej oraz chorób na populacje szympansów. Badania nad szympansami mogą także pomóc nam w lepszym poznaniu nas samych – na przykład badania nad wirusem SIV u szympansów prowadzone w Gombe okazały się pomocne przy badaniach nad wirusem HIV.

Instytut Jane Goodall zainwestował także w rozwój społecznego programu ochrony, który zachęca miejscową ludność do prowadzenia zrównoważonego trybu życia i jednocześnie promuje cele z zakresu ochrony środowiska, takie jak ponowne zalesianie czy powstrzymanie handlu mięsem pozyskiwanym przez kłusowników z dzikich zwierząt lądowych. Dzięki inwestycjom w ochronę zdrowia i edukację oraz dzięki organizowaniu szkoleń z zakresu zarządzania zasobami, rolnictwa i leśnictwa, programy takie pomagają w szerzeniu dobrobytu gospodarczego i kulturowego oraz w chronieniu zasobów naturalnych.

Ochrona szympansów wiąże się nierozerwalnie z ochroną zamieszkiwanego przez nie środowiska, które wykracza poza granice parku narodowego. Instytut Jane Goodall przekazuje mieszkańcom i strażnikom parkowym w Afryce telefony i tablety z systemem Android wyposażone w GPS. Przy użyciu tych urządzeń monitorują oni zwierzęta i zgłaszają nielegalną działalność człowieka. Zebrane dane są przechowywane w chmurze, analizowane przy użyciu technologii Google Earth Engine i przekazywane dalej właściwym podmiotom.

Po połączeniu ze sobą zdjęć satelitarnych i danych zebranych przez nadzorców naukowcy zajmujący się ochroną środowiska są w stanie prowadzić szeroko zakrojony monitoring stanu siedlisk szympansów. Ta innowacyjna technologia umożliwia zaplanowanie, wdrożenie i pomiar skuteczności działań mających na celu ochronę siedlisk. Instytut Jane Goodall pracuje obecnie nad udostępnieniem danych zebranych w ramach działań prowadzonych w poszczególnych siedliskach szympansów na poziomie globalnym.

Dzięki swojemu unikalnemu ekosystemowi, dokładnie zbadanej populacji szympansów i ponad 50 latom przełomowych badań, Gombe jest prawdziwym żywym laboratorium. Odkrycia dokonane w lasach Gombe można odnieść do ekosystemów całego świata. Gombe to miejsce, jakiego próżno szukać gdzie indziej – łączy w sobie naturalne piękno, obecność istotnego siedliska dzikich zwierząt oraz rolę centrum badań naukowych.